Ζητήματα Τυπικού! Η έξοδος της Εικόνος του Νυμφίου, Οικον. Γεωργίου Α. Ρήγα

Η  έξοδος της Εικόνος του Νυμφίου

Οικονόμου

Γεωργίου Α. Ρήγα

(1884 - +1960)

Πολλά τροπάρια τῶν πρώτων ἡμερῶν τῆς Μεγ. Ἑβδομάδος καί ἰδίως τῆς Μεγ. Δευτέρας καί τῆς Μεγ. Τρίτης περιστρέφονται περί τήν ὑπόθεσιν τῆς παραβολῆς τῶν δέκα παρθένων καί τινων ἄλλων σχετικῶν κατά τήν σημασίαν πρός αὐτήν παραβολῶν. Τά προπάρια ταῦτα εἶναι:"Τόν Νυμφῶνά σου βλέπω, Σωτήρ μου, κεκοσμημένον...." (Ἐξαποστειλάριον ψαλλόμενον ἀπό τῆς Μεγ. Δευτέρας μέχρι καί τῆς Μεγ. Πέμπτης). "Τόν Νυμφίον, ἀδελφοί, ἀγαπήσωμεν..." (Καθίσματα τῆς Μεγ. Τρίτης). "Τήν ὥραν, ψυχή, τοῦ τέλους ἐννοήσασα...γρηγοροῦσα καί κράζουσα, μή μείνωμεν ἔξω τοῦ Νυμφώνος Χριστοῦ" (Κοντάκιον τῆς Μεγ. Τρίτης). "Ραθυμίαν ἄποθεν βαλώμεθα, και φαιδραῖς ταῖς λαμπάσι, τῷ ἀθανάτων Νυμφίῳ Χριστῷ, ὕμνοις συναντήσωμεν..." (Τριώδιον Μεγ. Τρίτης, ᾠδή α΄ τροπ. α΄). "Ἐν ταῖς λαμπρότησι τῶν ἁγίων σου πῶς εἰσελεύσομαι ὁ ἀνάξιος; Ἐάν γάρ τολμήσω συνεισελθεῖν εἰς τόν Νυμφῶνα...", "Ὁ τῇ ψυχῆς ραθυμίᾳ νυστάξας οὐ κέκτημαι, Νυμφίε Χριστέ, καιομένην λαμπάδα..." (Αἶνοι Μεγ. Τρίτης, τροπ. α΄και β΄). "Ὁ Νυμφίος ὁ κάλλει ὡραῖος παρά πάντας ἀνθρώπους..." (Ἀπόστιχα Μεγ. Τρίτης, τροπ. γ΄). "Φαιδρυνέσθω ἡ λαμπάς, ὑπερεκχείσθω ταύτης καί τό ἔλαιον, ὡς ταῖς παρθένοις τότε ἡ συμπάθεια, ἵνα εὕρῃς ψυχή μου, τόν Νυμφῶνα τότε Χριστοῦ ἀνεῳγμένον" (Ἀπόδειπνον Μεγ. Δευτέρας, ὡδή η΄, τροπ. γ΄). "Ὡς λαμπάδας φωτεινάς, κοσμηθέντες τάς ψυχάς, τῷ Νυμφίῳ χωροῦντι πρός τόν ἄφθαρτον γάμον, πρό τοῦ τήν θύραν κλεῖσαι, συνεισέλθωμεν αὐτῷ" (Ἀπόδ. Μεγ. Τρίτης, ὠδή θ΄, τροπ. β΄).

Πάντων ὅμως τούτων προέχει και εἶναι εἰς πάντας γνωριμώτερον, τό μετά τόν Ἑξάψαλμον τῶν τριῶν πρώτων ἡμερῶν τῆς Μεγ. Ἑβδομάδος Ψαλλόμενον τροπάριον "Ἰδού ὁ Νυμφίος ἔρχεται". Κατά τήν σύνθεσιν τοῦ τροπαρίου τούτου ὁ ὑμνωδός ἔλαβεν ὑπ' ὄψει τήν ὑπόθεσιν δύο σχετικῶν πρός ἀλλήλας παραβολῶν, τῆς παραβολῆς τῶν δέκα παρθένων (Ματθ. κε΄ 1-13) καί τῆς παραβολῆς τοῦ πιστοῦ καί φρονίμου οἰκονόμου (Ματθ. κδ΄ 45-51, Λουκ. ιβ΄ 42-46). Ἐχρησιμοποίησε δέ αὐτουσίας λέξεις καί φράσεις ἐξ αὐτῶν. "Μέσης δέ νυκτός κραυγή γέγονεν, ἰδού ὁ Νυμφίος ἔρχεται" (Ματθ. κε΄ 6). "Μακάριος ὁ δοῦλος ἐκεῖνος, ὅν ἐλθών ὁ κύριος αὐτοῦ εὑρήσει ποιοῦντα οὕτως" (Ματθ. κδ΄ 46, Λουκ. ιβ΄ 43). "Μακάριοι οἱ δοῦλοι ἐκεῖνοι, οὕς έλθών ὁ κύριος εὑρήσει γρηγοροῦντας" (Λουκ. ιγ΄ 37). "Χρονίζοντος δέ τοῦ νυμφίου, ἐνύσταξαν πᾶσαι καί ἐκάθευδον" (Ματθ. κε΄ 5). "Καί ἐκλείσθη ἡ θύρα" (Ματθ. κε΄ 10).

Εἰς πάντα ταῦτα τά προπάρια ἐξεικονίζεται ἡ αἰφνίδια ἔλευσις τοῦ Νυμφίου Χριστοῦ, καί ἐξαίρεται ἡ ἀνάγκη τῆς προετοιμασίας και νηφαλιότητος ἡμῶν πρός ὑποδοχήν αὐτοῦ, καθόσον εἶναι ἄδηλος ἡ ἡμέρα καί ἡ ὥρα τοῦ τέλους καί συνεπῶς παρίσταται ὁ κίνδυνος, μήπως ἕνεκα ραθυμίας κατακριθέντες ὡς ἀνέτοιμοι, ἀποκλεισθῶμεν τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ καί μείνωμεν ἔξω τοῦ Νυμφῶνος αὐτοῦ. Οὐδείς δέ ὑπαινιγμός, οὔτε μακρόθεν, εἰς οὐδέν ἐξ αὐτῶν γίνεται περί τῆς πρός τό πάθος ἐλεύσεως τοῦ Κυρίου.

Εἰδικῶς δέ περί τοῦ τροπαρίου "Ἰδού ὁ Νυμφίος ἔρχεται" πρέπει νά λεχθῇ, ὅτι τοῦτο, ψαλλόμεον μετά τόν Ἑξάψαλμον τῶν τριῶν πρώτων τῆς Μεγ. Ἑβδομάδος ἡμερῶν, ἀντικαθιστᾷ κατ' ἐξαίρεσιν εἰς τάς τρεῖς ταύτας ἡμέρας τούς καθ' ὅλην τήν Μεγ. Τεσσαρακοστήν εἰς τήν αὐτήν θέσιν ἀντί παντός ἄλλου ἀπολυτικίου ψαλλομένους τριαδικούς ὕμνους. Διά τόν λόγον τοῦτον ἐπισφραγίζεται καί τοῦτο διά τῶν αὐτῶν, ὅπως καί ἐκεῖνοι, λέξεων "Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος εἶ ὁ Θεός". Παρεμφερεῖς ἄλλωστε πρός τό ὅλον περιεχόμενον αὐτοῦ εἶναι καί τινες ἐκ τῶν τριαδικῶν ὕμνων "Ἀθρόον ὁ Κριτής ἐπελεύσεται, καί ἑκάστου αἱ πράξεις γυμνωθήσονται. Ἀλλά φόβῳ κράξωμεν ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός. Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος εἶ ὁ Θεός" (ἦχος τρίτος, τροπ. 3ον). "Ὡς ὗπνον τόν ὄκνον ἀποθεμένη, ψυχή, διόρθωσιν πρός ἔγερσιν δεῖξον τῷ Κριτῇ, καί φόβῳ βόησον, Ἅγιος, ἅγιος εἶ ὁ Θεός" (ἦχος βαρύς, τροπ. 3ον). Δέν εἶναι ὅμως τοῦτο εἰδικόν ἀπολυτίκιον τῶν τριῶν πρώτων τῆς Μεγ. Ἑβδομάδος ἡμερῶν, ὑφ' ἥν ἔννοιαν νοοῦνται τά ἀπολυτίκια τῶν ἑορτῶν καί τῶν λοιπῶν τοῦ ἔτους ἡμερῶν, οὐδεμίαν  ἀπολύτως ἔχον σχέσιν πρός τήν πρός τό πάθος ἔλευσιν τοῦ Κυρίου. Ὡρίσθη δέ νά ψάλλεται ὡς πρόσφορον διά τήν μετά τόν ἑξάψαλμον ὥραν, καθ' ἥν διῆλθεν ἡ αἰσθητή ὥρα τῆς νυκτός, καί καθ' ἥν καί οἱ ἄλλοι τριαδικοί ὕμνοι κατά τήν Μεγ. Τεσσαρακοστήν ψάλλονται, ἵνα οὕτως ὑποδηλωθῆ, ὅτι ὀφείλομεν νά εἴμεθα ἕτοιμοι, καί μετά τήν διέλευσιν τῆς νοητῆς νυκτός τοῦ παρόντος βίου, ἵνα συνεισέλθωμεν μετά τοῦ Νυμφίου είς τόν Νυμφῶνα αὐτού. Δέν πρέπει ὡσαύτος νά παρασιωπηθῆ, ὅτι τό αὐτό τροπάριον λόγῳ καί τοῦ περιεχομένου αὐτοῦ καί τῆς φρασεολογίας του λέγεται καί δι' ὅλου τοῦ ἔτους εἰς τό καθ' ἡμέραν Μεσονυκτικόν, καταλληλότατον διά τήν νυκτερινήν ἐκείνην ἀκολουθίαν.

Παρά ταῦτα ἡ ἀρχική φράσις τοῦ τροπαρίου "Ἰδού ὁ Νυμφίος ἔρχεται" ἔδωκε, φαίνεται, λαβήν εἰς σύγχυσιν καί παρανόησιν, καί ἐξελήφθη ὅτι σημαίνει τήν πρός τό Πάθος ἔλευσιν τοῦ Κυρίου, ἐνῷ, ὡς καί ἄνω ἐλέχθη, σημαίνει μόνον τήν αἰφνιδίαν τοῦ Νυμφίου ἔλευσιν, ἐρχομένου ἵνα διακαιώσῃ τούς γρηγοροῦντας καί κατακρίνῃ τούς ρᾳθυμοῦντας. Λόγῳ δέ τῆς παρανοήσεως ταύτης εἰσήχθη κατά τά τελευταῖα ἔτη ἡ συνήθεια, καθ' ἥν, ψαλλομένου τοῦ τροπαρίου τούτου κατά τήν Κυριακήν τῶν Βαΐων ἑσπέρας εἰς τήν ἀκολουθίαν τοῦ πρώτου Ὄρθρου τῆς Μεγ. Ἑβδομάδος, λαμβάνει ὁ Ἱερεύς τήν εἰκόνα τοῦ Νυμφίου Χριστοῦ καί ἐκφέρει αὐτήν ἐπισήμως, προπορευομένων λαμπάδων καί θυμιατοῦ, καί ἀποθέτει ἐπί τοῦ προευτρεπισμένου τετραποδίου ἐν τῷ μέσῳ τοῦ Ναοῦ.

Ἡ εἰκών τοῦ Νυμφίου Χριστοῦ παριστῶσα τόν Κύριον μέ ἀκάνθινον ἐπί τῆς κεφαλῆς στέφανον, ἐφ' ἧς ἀναγράφεται ἡ φράσιν "Ἴδε ὁ ἄνθρωπος", ἤ "Ὁ Νυμφίος τῆς Ἐκκλησίας", εἶναι ἡ εἰκών τοῦ πρός τό Πάθος ἐρχομένου Κυρίου ἡμῶν, τῶν ἁγίων Παθῶν τοῦ ὁποίου ἡ ἀνάμνησις ἄρχεται ἀπ' αὐτῆς τῆς Μεγ. Δευτέρας, εἶναι ἡ εἰκών τοῦ Νυμφίου τῆς Ἐκκλησίας, ὅστις "ἥλοις προσηλώθη", ὅπως ψάλλει ὁ ὑμνῳδός εἰς τό "Σήμερον κρεμᾶται" τῆς Μεγ. Παρασκευῆς. Οὐδεμίαν δέ συσχέτισιν δύναται νά ἔχη ἡ εἰκών αὕτη τοῦ Κυρίου πρός τόν ὑπό τοῦ τροπαρίου "Ἰδού ὁ Νυμφίος ἔρχεται" ὑποδηλούμενον Νυμφίον, ὅστις ἔρχεται, ὅχι διά νά πάθῃ, ἀλλ' ἵνα κρίνη τοῦς γρηγοροῦντας καί τούς ράθυμους. Ἄτοπος ἑπομένως καί ἀπροσφυής ἡ ἔξοδος τῆς εἰκόνος τοῦ Νυμφίου, καθ' ἥν ὥραν ψάλλεται τό τροπάριον "Ἰδού ὁ Νυμφίος ἔρχεται".

Ἀναντιρρήτως ἡ εἰκών τοῦ πρός τό Πάθος ἐρχομένου Νυμφίου τῆς Ἐκκλησίας καί Κυρίου ἡμῶν εἶναι ἐπιβεβλημένον νά προτίθεται ἐν τῷ μέσῳ τοῦ Ναοῦ πρός προσκύνησιν καί ἀσπασμόν ἀπ' αὐτῆς τῆς πρώτης τῆς Μεγ. Ἑβδομάδος ἡμέρας. Εἰς πᾶσαν ὅμως ἑορτήν ἡ σχετική εἰκών αὐτῆς προτίθεται ἐν τῷ μέσῳ τοῦ Ναοῦ ἀπ' ἀρχῆς τοῦ Ἑσπερινοῦ αὐτῆς, ἀφ' ἧς δηλαδή στιγμῆς ἄρχεται ἡ τῆς ἐορῆς ἀκολουθία. Τό αὐτό ἑπομένως μέτρον εἶναι ὀρθόν νά τηρηθῇ καί διά τήν εἰκόνα τοῦ Νυμφίου Χριστοῦ. Εἰς τόν Ἑσπερινόν τῆς Κυριακῆς τῶν Βαΐων μέχρι καί τῆς εἰσόδου ψάλλονται τροπάρια τῆς ἑορτῆς τῶν Βαΐων, διά τήν ἀπόδοσιν αὐτῆς, εἶναι δέ καί ὁ Ἱερεύς μέχρι τῆς στιγμῆς ἐκείνης ἐνδεδυμένος μέ ἄμφια ἑορτάσιμα. Μετά τήν εὐχήν ὅμως τῆς κεφαλοκλισίας, ἄρχονται τά ἰδιόμελα τῶν Ἀποστίχων, ἀνήκοντα πλέον "εἰς τήν σεβασμίαν τῶν παθημάτων Χριστοῦ ἑορτήν, ὁ δέ Ἱερεύς φορεί τότε μαῦρον ἐπιτραχήλιον. Εἶναι ἑπομένως ὀρθόν τότε νά γίνεται καί ἡ ἔξοδος τῆς εἰκόνος τοῦ Νυμφίου, μέ τήν ἀκόλουθον τάξιν: Ψαλλομέννου τοῦ πρώτου ἀποστίχου "Ἐκ βαΐων καί κλάδων", ὁ Ἱερεύς φορῶν μαῦρον ἐπιτραχήλιον λαμβάνει τήν εἰκόνα τοῦ Νυμφίου Χριστοῦ, καί προπορευομένων λαμπάδων καί θυμιατοῦ φέρει αὐτήν εἰς τό μέσον τοῦ Ναοῦ ὅπου καί ἀποθέτει αὐτήν ἐπί τετραποδίου πρός προσκύνησιν καί ἀσπασμόν.  Εἰς τήν θέσιν δέ ἐκείνην πρέπει νά μείνῃ ἡ εἰκών τοῦ Νυμφίου μέχρι τοῦ τέλους τῆς Προηγιασμένης τῆς Μεγ. Τετάρτης, καθόσον ἀπό τοῦ Ἀποδείπνου τῆς ἡμέρας ἐκείνης ἀντικαθίσταται αὕτη διά τῆς εἰκόνος τοῦ Μυστικοῦ Δείπνου.

Σημειωτέον ὅτι δέν δύναται νά θεωρηθῇ ἀδόκιμος καί ἡ συνήθεια, ἥτις κρατεῖ εἴς τινα μέρη, καθ' ἥν ἡ ἔξοδος τῆς εἰκόνος τοῦ Νυμφίου γίνεται ἐν τῷ Ἀποδείπνῳ τῆς Κυριακῆς τῶν Βαΐων, ὅταν ψάλλεται τό τροπάριον τῆς θ΄ᾠδης τοῦ τριωδίου "Ὑπόδεξαι Ἰουδάια τόν Βασιλεία. ἰδού γάρ πρός τό πάθος ἔρχεται ἑκουσίως, ἵνα πάθῃ καί σώσῃ τούς κράζοντας ἀκαταπαύστως. Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος, Σταυρῷ σῶσαι τά σύμπαντα". (i)

_______________________

(i) Γεωργίου Α. Ρήγα. Οἰκονόμου - Ἀρχιερατικοῦ Ἐπιτρόπου Σκιάθου. "Ζητήματα Τυπικοῦ", Ἀθήναι 1954, σελ. 73-76.