Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (ιζ’) «Ο μοναδικός ιερός ναός του ιαματικού Αγίου Θαλλελαίου στον ομώνυμο οικισμό του νησιού»

ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ!

«Ο μοναδικός ιερός ναός του ιαματικού Αγίου Θαλλελαίου 

στον ομώνυμο οικισμό του νησιού»

Ο οικισμός του Αγίου Θαλλελαίου

Ειρήνης Βασιλάκης 

Αρχαιολόγου

Ο ιερός ναός του Αγίου Θαλλελαίου βρίσκεται σε απόσταση πέντε χιλιομέτρων από τη Χώρα, στην άκρη του μικρού γραφικού οικισμού που φέρει το όνομα του Αγίου. Κάποτε ήταν το καθολικού μοναστηριού, σήμερα όμως αποτελεί τον ενοριακό οικισμό του χωριού. Πότε ακριβώς κτίστηκε δεν είναι γνωστό. Είναι όμως με βεβαιότητα παλαιότερο του 16ου αιώνα. 

Εικ. 1  Όψη του Ναού

Τόσο η μεγαλόπρεπη εκκλησία, όσο και τα κελλιά, οι βοηθητικοί χώροι και ο αυλόγυρος είναι συντηρημένα πολύ καλά (εικ. 1). Ο ναός είναι δίκλιτος. Το τέμπλο του δεξιού αλλά και του αριστερού κλίτους κοσμούν σήμερα αξιόλογες εικόνες, οι περισσότερες από τις οποίες είναι νεότερες (εικ. 2). Η εφέστιος εικόνα του Αγίου είναι ασημοσκεπασμένη με πολλά τάματα κρεμασμένα μπροστά της. Τάματα που μαρτυρούν την πίστη των χριστιανών στις θαυματουργικές επεμβάσεις αυτού του μεγάλου ιαματικού και αναργύρου μάρτυρα του Χριστού (εικ. 3 Η εφέστιος εικόνα του Αγίου). Στον εξωτερικό τοίχο διασώζονται μέχρι και σήμερα τα ίχνη μισοσβησμένης επιγραφής που αναφέρει : «Τοῦ δούλου μοναχοῦ ἠγουμένου Σαγρέδος (1501)». Προφορικές μαρτυρίες αναφέρουν πως υπήρχε σε μάρμαρο ανάγλυφη και η μορφή του ηγουμένου αλλά εξαφανίστηκε και πιθανότατα εκλάπη. 

Εικ. 2 Το Τέμπλο του Ναού

Η παλαιότερη σωζόμενη αναφορά στη συγκεκριμένη μονή βρίσκεται σε έγγραφο του έτους 1509. Εκεί σημειώνεται πώς ο δούκας των Κυκλάδων Κρίσπος αφιερώνει με τη θέλησή του στη Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία (δηλαδή στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως) τρία μοναστήρια : το Φωτοδότη, τον Άγιο Θαλλέλαιο και την Αγιά στο Ακρωτήρι. Ορίζεται ως επιτηρητής και φύλακας κάποιος ονόματι Γεώργιος και αποφασίζεται τα περισσεύματα των αναφερόμενων μοναστηριών να αποστέλλονται στο Πατριαρχείο. 

Εικ. 3 Η εφέστιος εικόνα του Αγίου

Διασώζονται και άλλα έγγραφα μεταγενέστερα, τα οποία μαρτυρούν κατά κύριο λόγο αφιερώσεις και δωρεές πιστών στο μοναστήρι του Αγίου Θαλλελαίου, το οποίο ήταν αναμφισβήτητα εύπορο και διατηρούσε σημαντική κινητή και ακίνητη περιουσία. Το έτος 1696 η μονή αναφέρεται πλέον ως μετόχι της Μητροπόλεως Παροναξίας. Επομένως δεν ανήκε πια στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. 

Ο ναός πανηγυρίζει στις 20 Μαΐου. Το πανηγύρι του ήταν ένα από τα μεγαλύτερα της πεδινής Νάξου. Κάτοικοι από τα κοντινά χωριά αλλά και τη Χώρα συνέρρεαν για να τιμήσουν τον Άγιο στη χάρη του αλλά και για να καθίσουν στο γλέντι που ακολουθούσε. Ακόμη και σήμερα δεν είναι λίγοι οι ευλαβείς προσκυνητές που είτε την παραμονή είτε ανήμερα της γιορτής του, κατευθύνονται στο ναό πεζοί για να εκπληρώσουν το τάμα τους και να ευχαριστήσουν τον Άγιο Θαλλέλαιο για τη θαυματουργική επέμβαση στη ζωή τους (εικ. 4). 

Εικ. 4 Από τον Πανηγυρικό Εσπερινό

Η τιμή που απολαμβάνει ο Άγιος στο νησί μας και η ευλάβεια των πιστών ήταν πάντοτε τόσο μεγάλη ώστε ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης θαυμάζοντάς τες έγραψε το Συναξάρι του Αγίου Θαλλελαίου και εποίησε Ασματική Ακολουθία με Παρακλητικό Κανόνα το έτος 1792. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει στο Συναξαριστή : «Ἡ σύναξις καί ἑορτή τοῦ ἁγίου τούτου Θαλλελαίου τελείται καί ἐν τῇ νήσῳ Νάξῳ, ὅπου ἐν τινί μονυδρίῳ τελείται πάνδημος ἑορτῇ καί πολλά θαύματα γίνονται παρά τοῦ ἁγίου εἰς τούς μετά πίστεως αυτῷ προστρέχοντας. Τήν δέ ἀκολουθίαν τούτου (ἥτις ἐστίν ἡ παρούσα) ἀνεπλήρωσε καί τελείαν ἀπειργάσατο ἡ εμή ἀδυναμία μετά προσθήκης κανόνος παρακλητικοῦ».